VELDWIJK; TOEN EN NU

In het vorige nummer was aangekondigd om nog een artikel te wijden aan de bouw en het verloop van de Verbinding. Helaas zijn hier echter te weinig (vermeldingswaardige) gegevens over bekend om daar verder op in te gaan. Daarom leek het ons goed om nu iets te schrijven over Veldwijk. Ook voor dit gebied in Ermelo liggen grote veranderingen in het verschiet.

Veldwijk; landgoed

In 1807 kwam het landgoed Veldwijk in bezit van baron Van Broeckhuysen. Ook daarvoor bestond dit landgoed al jaren, maar toen was het wisselend eigendom van particulieren onder de naam Feith. Centraal op het landgoed lag een boerenhuis voor de jacht in het najaar. In de zomer was er gelegenheid om daar te logeren. In het noordoostelijk deel van het landgoed stond de tweede boerderij “De Mots” en in het westelijk deel de derde boerderij “De Heuvel”. Deze boerderij maakt nog steeds deel uit van het landgoed en heeft een rijke geschiedenis, maar dit artikel zou te lang worden wanneer ik alles hierover zou vertellen. Het ontstaan ervan gaat terug tot in de tijd van Napoleon. In die tijd was er nog geen afsluitdijk en liep met springtij en een harde noordwesten-wind heel Horst en Telgt onder water behalve deze boerderij. Vandaar de naam De Heuvel.

In 1846 werd het landgoed uitgebreid tot aan de weg van Ermelo naar Horst. De heidevelden die daar lagen werden ingeplant met dennen, wat het aanzien dus flink veranderd heeft. Toen mevrouw Chevallier het landgoed in 1866 kocht, heeft ze gelijk het boerenhuis vervangen door een landhuis. Haar zoon, een van de oprichters van de Vereeniging tot Christelijke Verzorging van Geestes- en Zenuwzieken verkocht het landgoed in 1884 aan de Vereniging om er een gesticht te laten bouwen. Ook over zoon Chevallier is een boek op zichzelf te schrijven. Hij was een echte weldoener. Wanneer men met moeilijkheden te kampen had, kon men met een gerust hart bij hem aankloppen. Het gezegde uit die tijd laat dit overduidelijk zien: ‘Ie liekt Sjiveljee wel. Die geeft ook alles weg’. Ook het station in Ermelo hebben we aan hem te danken. Hij onder-handelde met de Centrale Spoorweg Maatschappij voor een station Ermelo-Veldwijk. En dat kwam er.

Maar om weer terug te komen op Veldwijk: het landhuis werd toen de woning van de geneesheer-directeur. Het koetshuis werd omgetoverd in een kerk, een bezoeklokaal en een kleedmagazijn. Boerderij de Mots werd het kantoor van de vereniging. Zelfs werd er een begraafplaats in gebruik genomen in hetzelfde jaar als “gesticht Veldwijk” werd geopend in 1886. Deze ligt op de hoek van de Hosterweg en de Van den Berghlaan, dichtbij de spoorwegovergang. Hier en daar tussen het gras en de struiken kun je nog enkele scheefgezakte grafzerken vinden. In 1942 werd daar voor het laatst iemand begraven en de begraafplaats werd in 1995 gesloten op verzoek van de directie. Dat kon omdat al in 1906 een nieuwe begraafplaats was aangelegd. Ook daar vond jaren geleden in 1973 de laatste begrafenis plaats. De bekendste persoon die daar ligt begraven is Wilhelmina van Gogh, het lievelingszusje van Vincent en Theo van Gogh. Ook veldwachter Terpstra (aangesteld om op het terrein de orde te bewaken) en zuster Cornelia Oosterhoorn vonden hier een laatste rustplaats.         

Veldwijk; zorginstelling

In 2012 bestond het psychiatrisch ziekenhuis Veldwijk alweer 125 jaar. Heel vroeger, nog ver voor het bestaan van Veldwijk, bestond er nog geen psychiatrische zorg. Mensen die in die tijd geestesziek waren werden opgenomen in de zogenaamde dolhuizen. En dat was geen pretje! Tientallen zwaargestoorde mensen liepen in een grote zaal door elkaar heen met minimale aangeboden zorg. Daarbij waren er geen medicijnen voor deze mensen ontwikkeld, waardoor afwijkend gedrag eerder regel dan uitzondering was. Weet u wat dat betekende? Een penetrante geur van urine en ontlasting die overal overheersend aanwezig was. Sterke broeders die mensen hardhandig in bedwang hielden en eventueel in ketens vastbonden. Ach vandaag de dag zal ook lang niet alles goed zijn, maar zo erg als vroeger…?

Rond 1860 veranderde dit steeds meer. Men ging zich meer en meer maatschappelijk verantwoordelijk voelen voor de groep mensen met psychische problemen. Lucas Lindeboom, predikant uit Zwolle was destijds voorzitter van de vereniging Christelijke Verzorging van Krankzinnigen en Zenuwlijders, die Veldwijk heeft geëxploiteerd. Het  gesticht Veldwijk bestond toen uit grote paviljoens met een huisvader en –moeder. Deze paviljoenstijl was nieuw in Nederland. Men ging ervan uit dat de patiënten beter in een gezinssituatie konden worden verpleegd. In 1887 werd ten oosten van de spoorlijn, tegenover het huidige station, een terrein aangekocht om daarop een paviljoen voor zenuwlijders te bouwen (huidige Rietzoom aan de Hortensialaan). Ook in latere jaren werden er in ongeveer dezelfde stijl 2 nieuwe villa’s bijgebouwd voor nieuwe patiënten. Geleidelijk aan werden om deze gezinsverpleging goed te kunnen uitvoeren middenstandswoningen gebouwd aan de Stationsweg en werden de huidige villa’s De Riethorst en Korper Seba aangekocht. De huisvader en –moeder zorgden voor huisvesting en probeerden de patiënten in het gareel te houden. Deze werden bijgestaan door de bosbaas en de tuinman, waarvan de vrouw voor de keuken en het washuis in dienst was genomen. Door het gebrek aan medicijnen werden de patiënten vooral rustig gehouden door ze extreem zwaar werk te laten doen zodat ze uitgeput en moe werden.

Ook werd er aandacht besteed aan de geestelijke verzorging van de patiënten. Toch was dit in het begin niet gemakkelijk. Men moest zich behelpen, want er was geen kerk en ook geen geestelijk verzorger. Daarom kwam men bij elkaar in het vroegere koetshuis en gingen Chevallier en de geneesheer-directeur zelf vaak voor tijdens de godsdienstoefeningen. Pas in 1890 is de stichtingskerk (zonder de huidige zijvleugels) in gebruik genomen en werd ds. J.W.A. Notten de eerste geestelijke verzorger. De kerk werd in 1901 uitgebreid met de zijvleugels en kreeg in 1977 de naam Lucaskerk.

Pas na de oorlog veranderde de inrichting van de zorg op Veldwijk. Toen kwamen de psychofarmaca, o.a. medicijnen om patiënten rustig te houden. Psychiatrie werd steeds bekender, waardoor het uit kon groeien tot een medisch specialisme. Psychiaters en therapeuten werden aan het personeelsbestand toegevoegd. Omdat patiënten beter werden behandeld, verdwenen de hekken om het terrein en werden de opvallende pakken vervangen voor normale kleding. Het gesticht groeide uit tot het “Psychiatrisch Ziekenhuis Veldwijk”. Na meerdere fusies tussen zorginstellingen is Veldwijk nu in bezit van Stichting GGz Centraal.

Veldwijk nu

Veldwijk verandert. Verschillende gebouwen zijn in de afgelopen jaren gesloopt omdat zij niet meer voldeden aan de eisen van deze tijd. Tevens waren ze te duur voor het onderhoud. Daarbij kwam dat men tegenwoordig probeert de patiënten meer in de samenleving zelf op te vangen en niet meer in een instelling: het aantal bedden wordt daardoor steeds verder afgebouwd zodat veel gebouwen overbodig zijn geworden. Daarom zijn er in de afgelopen tijd al gebouwen afgebroken. Deze zijn vervangen door nieuwbouw geschikt voor de “gewone burger”. Daardoor is het karakter van Veldwijk langzaam veranderd van instellingsterrein naar een gewoon onderdeel van Ermelo. Voor de komende tijd zal GGz Centraal een nieuwe integrale gebiedsvisie ontwikkelen voor het gebied. De uitdaging die zij voor zich gesteld ziet is om het aantal vierkante meters in moderne gebouwen zo efficiënt mogelijk te benutten. Daarom kan het vastgoed en de grond die niet meer voor de patiëntenzorg hoeft worden te gebruikt worden beoordeeld op mogelijkheden tot herontwikkeling. Om daarvoor ideeën op te doen is GGz Centraal in gesprek gegaan met de gemeenteraadcommissie Infrastructuur en Ruimte. De meest kansrijke ideeën uit deze bijeenkomst worden nu op haalbaarheid getoetst. Ook is er intussen een bijeenkomst geweest met zo’n veertig Ermelose ondernemers waarin verschillende ideeën werden ingebracht over de invulling van “een tweede leven voor Veldwijk”. Daarbij kwamen ideeën zoals het verplaatsen van het gemeentehuis in de Hooge Riet en het zwembad dat verplaatst kan worden naar Veldwijk omdat hier nog ruimte in overvloed is. Ook is er reeds een brainstorm geweest met iedereen die aanwezig  wilde zijn. Alles bij elkaar moet dit uiteindelijk input gaan leveren voor een nota waarin geschreven zal worden over de toekomst van Veldwijk. De verwachting is dat deze nota begin 2016 is opgesteld. In 2017 wil GGz Centraal beginnen met het gestructureerd afstoten en vervreemden van de overbodige gebouwen en delen van het terrein. Over de ontwikkeling van Veldwijk zullen we vast nog meer gaan horen.